Kolano jest największym stawem w ludzkim ciele. Jego prawidłowe funkcjonowanie jest konieczne do codziennej aktywności. Niestety może być ono narażone na szereg rozmaitych uszkodzeń. Jak zbudowane jest kolano? Jak dbać o staw kolanowy?
Kolano to staw zawiasowy o złożonej budowie. Składa się z powierzchni stawowych kości udowej, piszczelowej i rzepki (trzeszczki), połączonych ze sobą. Równolegle po zewnętrznej stronie piszczeli znajduje się strzałka, czyli węższa kość podudzia. Z przodu zaś zlokalizowana jest rzepka. W płaskiej powierzchni piszczeli znajdują się dwie chrząstki włókniste, czyli łąkotki stawowe[1]. Poznaj szczegółową budowę stawu kolanowego. Przekonaj się, jak ważne funkcje pełni i na jakie uszkodzenia może być narażony.
Jak zbudowany jest staw kolanowy?
Staw kolanowy składa się z połączenia maziowego między kością udową a kością piszczelową oraz połączenia maziowego pomiędzy rzepką a kością udową. Powierzchnie stawowe kości tworzących staw kolanowy (czyli, wspomniane wcześniej, kość udowa, piszczelowa i rzepka) pokryte są substancją zwaną chrząstką szklistą, która stanowi gładką warstwę ochronną stawu. Występują na dwóch kłykciach udowych i powierzchni górnej kłykci piszczelowych. Pomiędzy kością udową a piszczelową zlokalizowane są dwie poduszki włóknisto-chrzęstne, czyli łąkotki, których zadaniem jest równomierne rozkładanie nacisku wywieranego przez kość udową na piszczel. Sam staw otoczony jest strukturą podobną do worka, stąd też określany jest mianem torebki stawowej. Zawiera się w niej nawilżający płyn o funkcji odżywczej[2].
Istotna rola więzadeł
Sam staw kolanowy pod względem pełnionych funkcji jest przede wszystkim stawem zawiasowym, który umożliwia zginanie i prostowanie. Jednocześnie, jak każdy inny tego typu staw, wymaga wzmocnienia, za co odpowiadają więzadła poboczne — po jednym z każdej strony. Oprócz tego wyróżniamy dwa bardzo mocne więzadła krzyżowe, stanowiące połączenie przylegającej kości udowej i piszczelowej. Wiązadła są taśmowymi strukturami, które utrzymują staw w zwartości i sterują jego ruchami.
Więzadło poboczne piszczelowe i więzadło poboczne strzałkowe
To więzadła poboczne, które wzmacniają staw. Szerokie i płaskie więzadło poboczne piszczelowe, czyli przyśrodkowe, ma na celu usztywnienie stawu w pozycji wyprostnej, a jednocześnie przeciwdziałanie koślawieniu stawu kolanowego. Podobną rolę odgrywa więzadło poboczne strzałkowe, czyli boczne, które również stabilizuje podudzie w stosunku do uda w trakcie ruchu w kierunku przyśrodkowym i bocznym[3].
Więzadło krzyżowe przednie i więzadło krzyżowe tylne
Więzadło krzyżowe przednie i tylne to struktury znajdujące się wewnątrz samego kolana. Ich zadaniem jest ograniczanie przemieszczanie się w przód i w tył w stosunku do kości udowej. Więzadło krzyżowe przednie zapobiega przemieszczaniu się kości piszczelowej względem kości udowej, a zadaniem więzadła krzyżowego tylnego jest ograniczanie tylnej dyslokacji. Są to mocne więzadła, które utrzymują przeciwstawną pozycję przylegających końców kości w czasie wykonywania ruchów. Nazywa się je „krzyżowymi”, ponieważ krzyżują się wzajemnie w płaszczyźnie strzałkowej między swymi przyczepami[4].
Więzadło rzepki
Stanowi przedłużenie ścięgna mięśnia czworogłowego uda poniżej rzepki. Jest przyczepione do brzegu i wierzchołka rzepki i do guzowatości piszczeli.
Wszystkie wymienione więzadła z zasady są bardzo mocne i wytrzymałe, jednak przy poważnych kontuzjach kolana czy zbyt intensywnej eksploatacji tego stawu (głównie podczas uprawiania sportów, jak piłka nożna czy narciarstwo) może dojść do ich naciągnięcia, a nawet zerwania.
Jakie funkcje spełnia kolano?
Nadrzędną funkcją kolana jest podtrzymywanie masy ciała i umożliwienie przenoszenia siły i mocy niezbędnej do aktywności ruchowej. Staw kolanowy pozwala nam na wykonywanie szeregu czynności, takich jak np. wstawanie z pozycji siedzącej, podnoszenie i przenoszenie ciężarów, wchodzenie i schodzenie ze schodów, chodzenie i bieganie itd. Podczas stania ulega zablokowaniu, co skutkuje zmniejszeniem wysiłku mięśniowego niezbędnego do utrzymania pozycji stojącej[5].
Urazy stawu kolanowego
Konstrukcja kolana pozwala znosić spore obciążenia i umożliwia sprawne poruszanie się, jednak ze względu swoją skomplikowaną budowę staw kolanowy może podlegać też uszkodzeniom. Szczególnie niebezpieczne są urazy więzadeł, do których dochodzi zwykle w wyniku gwałtownie oddziałujących dużych sił, co może doprowadzić nawet do ostrej lub przewlekłej niestabilności stawu kolanowego[6].
- Uszkodzenia więzadeł stawu kolanowego. Do tego typu uszkodzeń dochodzi w miejscu przyczepu do kości lub w części ścięgnistej. Przyczyną urazu mogą być różne mechanizmy. Leczenie zależy od rodzaju i wielkości uszkodzenia — czasami wskazane jest leczenie operacyjne (głównie u osób aktywnych), zwykle możliwa jest terapia zachowawcza. Możliwe są jednak powikłania, takie jak przykurcze, nawroty niestabilności i zmiany zwyrodnieniowe stawu.
- Uszkodzenia łąkotek. Dotyczą głównie osób młodych i aktywnych, w tym sportowców. Najczęściej dotyczą łąkotki przyśrodkowej. Dolegliwościom towarzyszy obrzęk i wysięk w stawie, a także charakterystyczne uczucie przeskakiwania w kolanie.
- Skręcenie stawu kolanowego. Uraz objawia się bólem, obrzękiem stawu, krwiakiem, upośledzeniem funkcji kończyny. Może mieć różny charakter — od niewielkiego, poprzez umiarkowany, aż po ciężki (ze wskazaniem do leczenia operacyjnego).
- Zwichnięcie stawu kolanowego. To ciężki uraz, w którym występuje zerwanie więzadeł, a najczęściej także do uszkodzenia struktur sąsiednich. Konieczne jest nastawienie i unieruchomienie stawu.
- Zwichnięcie rzepki. Dotyczy głównie dziewcząt i może wystąpić np. po urazie kolana[7].
Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego
Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego to jednostka diagnozowana przede wszystkim u osób po 60. roku życia. Zaliczana jest do głównych przyczyn niesprawności w starzejącym się społeczeństwie. Jest to schorzenie przewlekłe, które polega na postępującym procesie niszczenia struktury stawu. Dochodzi wówczas do degeneracji chrząstki, kości podchrzęstnej, więzadeł, torebki stawowej i innych elementów składających się na budowę stawu kolanowego[8].
Wyróżniamy pierwotną i wtórną chorobę zwyrodnieniową stawów. Najczęściej diagnozowana jest postać pierwotna, której przyczyną są degeneracyjne zmiany zachodzące wraz z wiekiem. Postać wtórna wynika z konkretnego czynnika sprawczego, np. choroby układowej (np. reumatoidalne zapalenie stawów), choroby genetyczne, urazy, wrodzone wady stawu[9].
Jak dbać o staw kolanowy?
Jeśli chcesz skutecznie dbać o staw kolanowy, przede wszystkim musisz regularnie zapewniać organizmowi odpowiednią dawkę ruchu. Aktywność fizyczna jest ważna dla zdrowia stawów z wielu powodów. Przede wszystkim jest to najlepszy sposób, aby zapewnić prawidłowe ukrwienie okolicy stawu, co sprzyja jego odżywieniu i zapewnia regenerację. Ruch jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania chrząstki stawowej, która w ten sposób staje się odpowiednio uwodniona. Poprawia także gospodarkę wapniową kości, sprzyja utrzymaniu prawidłowej masy mięśniowej i poprawia siłę ścięgien oraz ich przyczepów do kości. Wpływa na równowagę i koordynację ruchową, a wszystkie te czynniki mają bezpośredni wpływ na prawidłowe funkcjonowanie stawu kolanowego[10].
Oprócz tego warto zadbać o odpowiednio zbilansowaną, urozmaiconą dietę. W ramach profilaktyki można porozmawiać z lekarzem o suplementacji. Suplementy diety na stawy powinny zawierać takie składniki jak siarczan chondroityny, siarczan glukozaminy oraz L-cysteinę.
[1] Głowiński S., Modelowanie dynamiki stawu kolanowego, TTS Technika Transportu Szynowego, Instytut Naukowo-Wydawniczy „TTS” Sp. z o.o, 2013, s. 603.
[2] Drakes R. L. i in., Anatomia, Podręcznik dla studentów, Tom 1, Edra Urban & Partner, Wrocław 2016, s. 125.
[3] Tamże, s. 130.
[4] Tamże, s. 131.
[5] Tamże, s. 125-130.
[6] Libura M., Urazy stawu kolanowego, https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/130008,urazy-stawu-kolanowego, [dostęp: 20.05.2022]
[7] Tamże.
[8] Pękala P., Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego, https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/275826,choroba-zwyrodnieniowa-stawu-kolanowego, [20.05.2022]
[9] Tamże.
[10] Wiśniewski P., Mikulicz M., Janik M., Kolana lubią ruch, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/aktualnosci/240474,kolana-lubia-ruch. [dostęp: 20.05.2022]