Stawy człowieka – jak działają?

autor: lek med Adam Jurgilewicz

Stawy umożliwiają poruszanie się i utrzymywanie prawidłowej postawy. Wraz z kośćmi, więzadłami, mięśniami, ścięgnami i innymi połączeniami międzykostnymi tworzą układ ruchu człowieka. Jakie funkcje spełniają stawy i jak działają? Jak o nie dbać na co dzień?

Prawidłowe działanie stawów to jeden z czynników koniecznych do tego, aby człowiek mógł prawidłowo się poruszać. To ruchome połączenia kości dopasowanych względem siebie kształtem nasady. W miejscu styku znajduje się chrząstka, która zmniejsza tarcie i amortyzuje wstrząsy. Zlokalizowana od zewnątrz torebka stawowa ogranicza przesuwanie się kości i zapobiega zwichnięcia stawu. Z kolei maź chroni kości przed ścieraniem i uszkodzeniami. Prawidłowe funkcjonowanie stawów umożliwia swobodne poruszanie się, bez żadnych objawów bólu czy innego dyskomfortu.

Staw – co to właściwie takiego

Stawy to część układu ruchu człowieka, do którego należą także kości, inne niż stawy połączenia międzykostne, więzadła, mięśnie oraz ścięgna. Stawy oraz ich smarowanie sprawiają, że nasze kości mają możliwość płynnego poruszania się względem siebie. Ujmując rzecz w uproszczeniu, działanie prawie wszystkich naszych stawów sprowadza się do łączenia jednej kości z drugą, w sposób, w jaki np. zawiasy łączą drzwi z framugą ściany. Ich wyjątkowość polega jednak na tym, iż potrafią równoważyć dwie przeciwstawne siły – stabilność vs. mobilność.

Trzy stawy – kolanowy, biodrowy i ramienny – są często uważane za najważniejsze stawy naszego organizmu, a wszystkie one zbudowane są inaczej, aby właściwie dostosować relacje między potrzebą mobilności i stabilności naszego ciała. Podczas gdy staw barkowy jest naszym najbardziej ruchomym stawem – możemy sami sprawdzić, na ile sposobów obracamy i machamy ramionami, to staw biodrowy, jest z kolei najbardziej stabilnym.

Główne elementy składowe stawu to powierzchnia stawowa, torebka stawowa oraz jama stawowa. Powierzchnia stawowa przybiera kształt zależny od ruchu danego stawu – wypukły lub wklęsły i pokryta jest chrząstką stawową. Chrząstka jest sprężysta i zmniejsza tarcie podczas ruchu.

Torebka stawowa łączy powierzchnie stawowe i otacza staw, stabilizując go i odgradzając od otoczenia. Składa się z błony włóknistej i maziowej. Błona włóknista wyznacza zakres ruchów, które może wykonać staw. Błona maziowa jest odpowiedzialna za tworzenie mazi stawowej, która wypełnia przestrzenie między sąsiadującymi powierzchniami stawowymi i minimalizuje tarcie między nimi.

Unerwienie stawu

Odgałęzienia włókien nerwowych mięśni, działających na sąsiadujący z nimi staw, unerwiają dany staw, a także skórę nad obszarem działania tych mięśni.

Niektóre z tych odgałęzień nerwów docierają do torebki włóknistej i więzadeł, a inne aż do błony maziowej i mają one różne zadania. Jedne, odpowiedzialne są za odczuwanie bólu, zwłaszcza gdy torebka lub inne więzadła są nadmiernie rozciągnięte lub rozdarte – odczuwamy wtedy rozdzierający ból, ale raczej rozproszony aniżeli konkretnie zlokalizowany; drugie, przenoszą informacje na temat spoczynkowego ustawienia stawu w przestrzeni oraz szybkości i zakresu jego ruchu – gdy pracuje. Co ciekawe, przegubowa część chrząstki stawowej w ogóle nie posiada unerwienia. Dzięki temu nie odczuwamy bólu podczas normalnej pracy stawu, gdy trą o siebie kości zakończone chrząstką stawową.

Dlaczego stawy wydają dźwięki

Wszyscy zapewnie doświadczyliśmy kiedyś strzykania w kolanach podczas wstawania, chrobotania szyi podczas obrotów głowy lub trzeszczenia kostek, które się pojawia, gdy nimi poruszamy. Im starsi się stajemy, tym nasze stawy wydają się bardziej hałasować, w ramach normalnego procesu zużywania się i starzenia. Dzieje się tak dlatego, iż wraz z wiekiem gąbczasta chrząstka, która chroni kości przed ocieraniem się o siebie, może zacząć się wyszczerbiać i rozpadać. Powierzchnie stawowe stają się zatem nieco bardziej szorstkie, a więc więcej bardziej hałaśliwe gdy się o siebie wzajemnie ocierają.

Dźwięki jakie wydają stawy mogą nasilać się lub zmniejszać, w zależności od pozycji naszego ciała w czasie aktywności i spoczynku. Np. kliknięcie lub cichy trzask przy zgięciu ręki lub nogi zwykle wskazuje, że mięsień lub ścięgno jest napięte i ocierając się powoduje tarcie wokół kości. W takich przypadkach należy spróbować delikatnego rozciągnięcia mięśni, a nieprzyjemny dźwięk powinien się zmniejszyć lub zniknąć.

W innym przypadku, kiedy na przykład splatamy i odwracamy dłonie a następnie wyciągamy je do przodu słyszymy często dźwięk “łamanych palców – strzelania z kostek”. Dźwięk ten pochodzi z uwalnianych pęcherzyków azotu, które naturalnie występują w przestrzeni stawów i zwykle nie jest ono powodem do niepokoju.

Zdrowe stawy mogą w procesie ich starzenia lub intensywnej eksploatacji strzykać, trzeszczeć i piszczeć, ale nie powinny boleć. Ból, kiedy się pojawia, jest sygnałem ostrzegawczym.

Ból stawów. Dlaczego stawy bolą?

Dolegliwości zlokalizowane w obrębie stawów mają różne przyczyny. Mogą wynikać z patologii samego stawu lub otaczających go struktur, jednak zdarza się, że nie są związane bezpośrednio ze stawem. Ból pojawia się w wyniku urazów mechanicznych lub też stanów zapalnych. Jest też jednym z objawów poważniejszych schorzeń.

Przyczyną bólu stawów bywa przeciążenie otaczających go struktur, a więc ścięgien, wiązadeł, torebek stawowych, do czego dochodzi najczęściej po ciężkiej pracy fizycznej lub intensywnych ćwiczeniach. U osób starszych, po 60. roku życia, powodem dolegliwości może być choroba zwyrodnieniowa stawów, a także schorzenia zapalne, np. reumatoidalne zapalenie stawów. 

Jeśli ból stawów nie mija po kilku dniach lub pojawiają się symptomy towarzyszące, takie jak np. obrzęk, ograniczenie ruchomości stawu, sztywność itp., koniecznie należy skonsultować się z lekarzem w celu przeprowadzenia dokładniejszej diagnostyki.

Stawy lubią ruch

Aktywność fizyczna jest bardzo ważna dla całego narządu ruchowego, w tym układu kostno-stawowego. Niestety współcześnie jednym z głównych czynników dolegliwości ze strony stawów, z jakimi zgłaszają się do ortopedów ludzie młodzi, jest siedzący tryb życia. Ruch wykazuje pozytywny wpływ na stawy z wielu powodów. Przede wszystkim odpowiada za ukrwienie okolicy stawu. Jest niezbędny dla właściwego funkcjonowania chrząstki stawowej, gdyż zapewnia jej prawidłowe uwodnienie, odżywienie i regenerację. Poprawia też siłę ścięgien i ich przyczepów do kości. Oprócz tego regularna aktywność fizyczna jest niezbędna do utrzymania prawidłowej masy ciała, wpływa na równowagę oraz koordynację ruchową, co również ma bezpośredni wpływ nie tylko na zdrowie kości, ale i stawów.

Dieta na stawy

Aby zapewnić sobie prawidłowe funkcjonowanie stawów, warto dbać nie tylko o regularną aktywność fizyczną, ale i odpowiednio zbilansowaną dietę. W tym przypadku szczególnie rekomendowane jest jak najczęstsze spożywanie warzyw i owoców (ze względu na obecność witamin oraz składników o działaniu antyoksydacyjnym), a także tłuszczów bogatych w kwasy omega-3 (ze względu na działanie przeciwzapalne), które pochodzą głównie z ryb, a także znajdują się w oleju lnianym. Codzienna dieta powinna być bogata w chudy drób, owoce morza, rośliny strączkowe, produkty zbożowe pełnoziarniste, orzechy, pestki dyni i słonecznika. Ograniczyć, a nawet całkowicie wyeliminować z jadłospisu należy tłuszcze pochodzenia zwierzęcego (np. masło, smalec, boczek, tłuste produkty mięsne), tłuste śmietany, sery topione i żółte.

W ramach profilaktyki można też rozważyć stosowanie odpowiednio dobranej suplementacji. Suplementy diety na stawy powinny opierać się na trzech najważniejszych składnikach, czyli:

• chondroityna — główny składnik chrząstki,
• glukozamina — składnik niezbędny do prawidłowej budowy tkanki chrzęstnej i mazi stawowej,
• L-cysteina, która uzupełnia działanie budulcowe glukozaminy i chondroityny.

Przeczytaj także

---